Θα γυρίζαμε στον τόπο μας

Η γιαγιά Καλιόπη, η πηλιορείτισα, αφού έμεινε για λίγο καιρό στο χωριό με το γιο της, κατέβηκε στη Λάρισα με την κόρη της, αλλά κι εκεί δεν ευδοκίμησε. Οπότε ήρθε σε μας, στο Αγρίνιο να δει πώς θα τα πάει, και καταλάβαμε γιατί δυσκολευόταν να συμβιώσει με τις οικογένειες των άλλων της παιδιών. Ήταν πολύ ισχυρογνώμων άνθρωπος, είχε άποψη για όλα και δεν υποχωρούσε μέχρι να την επιβάλει.

Οι γονείς μου την ανέχτηκαν. Εξάλλου, δεν υπήρχε τέταρτη επιλογή, να πάει. Την άφησαν να τους κουμαντάρει μέχρι και στο θέμα της αγοράς σπιτιού. Δεν ήθελε να αγοράσουμε σπίτι στο Αγρίνιο:

"Απαπα Γιαννάκη μου, τι δουλειά έχουμε εδώ; Εμείς θα γυρίσουμε στον τόπο μας!"

Κι όμως είχαμε μια χαρά δουλειά, εκεί την είχαμε τη δουλειά! Αλλά η Καλλιόπη ανένδοτη. Έτσι έπρεπε να μένουμε σε νοικιασμένα σπίτια, και κάθε τόσο να μετακομίζουμε. Κάποια στιγμή ο πατέρας μου αγόρασε ένα οικόπεδο για να χτίσει. Τότε πια η πλύση εγκεφάλου της γιαγιάς έγινε καθημερινή, πως θα γυρίζαμε στον τόπο μας. Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί οι γονείς μου την άφηναν τόσο πολύ να τους επηρεάζει.

Δεν αποκτήσαμε σπίτι στο Αγρίνιο, αλλά ούτε γυρίσαμε και στον τόπο μας. Κι η γιαγιά μου δεν πρόλαβε ποτέ να πάει ξανά. Έμεινε μαζί μας, πέθανε στο Αγρίνιο και τάφηκε εκεί

Στη φωτογραφία η γιαγιά Καλιόπη κρατά αγκαλιά τον αδερφό μου το Γιωργάκη. Είναι η μοναδική του φωτογραφία. Αυτό το καημένο το αγοράκι, πέθανε απο παιδική αρρώστια όταν είχαμε αρρωστήσει όλα τα παιδιά μαζί. Τα κορίτσια γλύτωσαν, ως πιο γερές κράσεις, φτιαγμένα για μεγάλες δοκιμασίες και ταλαιπωρίες, το αγόρι δεν άντεξε. Έτσι μείναμε μια οικογένεια με τέσσερα κορίτσια, και μόνο ένα αγόρι, τον μεγάλο αδερφό μου.
Ο τόπος σου, έχω καταλήξει στο συμπέρασμα, είναι εκεί που περνάς τα παιδικά σου χρόνια. Η γιαγιά μου τα πέρασε στη Δράκεια, κι εκεί ήταν ο τόπος της. Συμβιβαζόταν με τη Λάρισα, κι ως εκεί. Εμένα ο τόπος μου είναι το Αγρίνιο. Εκεί πέρασα τα παιδικά μου χρόνια, κι ας έλεγαν διαρκώς οι γονείς μου ότι είμαστε απο αλλού, κι ας του έβρισκαν διαρκώς ελαττώματα. Κι ας ζω στην Αθήνα εξήντα χρόνια τώρα.

Διακοπές στη Ναύπακτο

Ένα καλοκαίρι πήγαμε διακοπές στη Ναύπακτο μαζί με την αδερφή της μαμάς μου και τα παιδιά της. Γι αυτό είμαστε τόσο πολλά παιδιά εδώ. Είναι τα ξαδέρφια μου, ο Θανασάκης και η Νίτσα, κι όλοι εμείς, Έλλη, Στέλλα, εγώ με το ξανθό κοντό μαλλί και η Μάτα στην αγκαλιά του μπαμπά.
Ο μεγάλος αδερφός μου λείπει διότι μάλλον αυτός θα ήταν που πήρε τη φωτογραφία.
Έκανε πολλή ζέστη στο Αγρίνιο τα καλοκαίρια, κι έτσι αποφάσισαν οι γονείς μας να παραθερίσουμε κοντά στη θάλασσα. Τη λατρέψαμε τη Ναύπακτο και λατρέψαμε και τη θάλασσα. Μάθαμε κολύμπι απο μικρά παιδιά και σε όλη μας τη ζωή το απολαύσαμε.
Ήταν χρόνια πολύ ανέμελα, η παιδική μας ηλικία στο μεσοπόλεμο. Είχαμε πιστέψει ότι ζούσαμε σε μια εποχή που η ζωή καλυτέρευε κι ανακαλύπταμε πράγματα συνέχεια, κι όλος ο κόσμος τα ανακάλυπτε σιγά- σιγά.
Δεν φανταζόμασταν πως παραμόνευε ο πόλεμος που θα τα σάρωνε όλα.
Αυτή η φωτογραφία είναι από τις πολύ αγαπημένες μου. Η μαμά μου και η θεία μου φαίνονται τόσο ήρεμες κι ευχαριστημένες. Θα είχαν κουραστεί ίσως απο τις δουλειές, κι όπως κάθισαν και μας φώναξαν γύρω τους, θα σκέφτηκαν για μια στιγμή πως ο κόπος τους για όλους εμάς δεν πήγαινε χαμένος

Στον Άγιο Χριστόφορο

Αυτό το μονοπάτι οδηγούσε στο εκκλησάκι του Αγίου Χριστοφόρου, που βρισκόταν λίγο έξω απο το Αγρίνιο. Ήταν ένας πανέμορφος περίπατος μέσα στο δάσος, και πηγαίναμε συχνά με τον αδερφό μου το Στέφανο, όπως εδώ που είμαστε εμείς μικρές, κι εκείνος είναι ήδη ένας μεγάλος άντρας. Μπορεί τα ρούχα μας να μη μοιάζουν πολύ εκδρομικά, αλλά δεν μας εμπόδιζαν να κάνουμε αυτή την εξαιρετική εξόρμηση στον καθαρό αέρα, τη βόλτα στο βουνό που ήταν αρκετά κοντά στο σπίτι μας.
Μονοπάτι, δάσος, περίπατος, όλα αυτά φαίνεται πως ήταν πολυτέλειες μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί. Τώρα η περιοχή έχει γεμίσει σπίτια, το μονοπάτι έγινε δρόμος, ο Άγιος Χριστόφορος έχει μεταφερθεί στο κέντρο της πόλης, σε μια μεγάλη εκκλησία, και για να πάνε βόλτα οι Αγρινιώτες παίρνουν το αυτοκίνητο και απομακρύνονται. Δεν ξέρω αν περπατάνε, αν και μπορούν να φοράνε τώρα πολύ πιο μελετημένα σπορ ρούχα.
Διάβασα τις προάλλες, ότι ο αρχιεπίσκοπος έσπασε το πόδι του πηγαίνοντας στη γιορτή του Αγίου Χριστοφόρου. Θα ήταν την περασμένη Δευτέρα, που γιόρταζε ο άγιος και θα είχε πάει να λειτουργήσει στην εκκλησία. Ελπίζω να γίνει γρήγορα καλά, είναι ένας ιερωμένος που γαληνεύει τα πνεύματα με αληθινή χριστιανική στάση.

Πηγαίνω στο σχολείο

Κοντά στο σπίτι που νοικιάζαμε στο Αγρίνιο βρισκόταν ένα μεγάλο σχολικό κτίριο που λεγόταν "Παρθεναγωγείο" αλλά δεν ήταν. Ήταν κανονικό δημοτικό σχολείο, για αγόρια και κορίτσια.

Την πρώτη μέρα, όταν με άφησε ο πατέρας μου στο άγνωστο εκείνο περιβάλλον, πέρασα μεγάλη ταραχή. Η αυστηρότητα που επικρατούσε τότε μπορούσε να σου κόψει τα ήπατα. Ευτυχώς, συνήθισα γρήγορα.

Η δασκάλα μας, αυτή που βλέπετε με το μπερέ, έναν μπερέ που ακόμα τον θυμόμαστε με τις συμμαθήτριες και τους συμμαθητές όταν συναντιόμαστε, αποδείχτηκε πολύ καλή στη δουλειά της.

Της βγάζαμε παρατσούκλια, την κοροϊδεύαμε μεταξύ μας για τους πλεγμένους με βελονάκι μπερέδες της, για την πούδρα που έβαζε, για όλη την κομψότητα που πάσχιζε να διατηρεί σε κείνη τη σκληρή δουλειά...

Ας είναι, κατάφερε να μας μάθει γράμματα, μας έδωσε γερές βάσεις, σε αντίθεση με άλλους δασκάλους που άφησαν τα παιδιά αγράμματα.

Προσέξτε τα αγόρια στην πρώτη σειρά, πόσα είναι ξυπόλητα και κάθονται σα να μη συμβαίνει τίποτε. Ήταν απολύτων συνηθισμένο τότε, να μη φοράνε τα παπούτσια, ακόμα κι αν είχαν, για να μην τα χαλάσουν